هر کسی شمایل نمی‌شود؛ حاجی بخشی چنان که بود
مسعود بهنود، روزنامه نگار
بیشتر روزنامه های صبح چهارشنبه با یک جمله احساساتی و قالبی خبر از درگذشت حاجی بخشی دادند و عکسی از وی را در لباس رزمنده های جبهه جنگ، یا در این اواخر و هنگام عزاداری در محرم چاپ کردند. از محتوای این نوشته ها پیداست که نسل امروز از یادگاران جنگ و انقلاب دور می شود، چنان دور که جز جملات قالبی و از معنا تهی، چیزی از آن دوران در ذهنشان نیست. حال آن که این مرد ۷۷ ساله خود نشانه و نماد یک گروه از نسلی است که به پایان راه می رسد.
حاج ذبیح الله بخشی که روز سه شنبه به نوشته سیاست روز "به کاروان جبهه های ایمان پیوست" مردی بود که جوانان جبهه های جنگ ایران و عراق چون او بسیار دیده بودند. از جمله کسانی بود که داوطلبانه راهی جبهه ها شدند، بیشترشان هیچ از فنون جنگی نمی دانستند، برخی شان تا انتها هم ندانستند هزارانشان جان را در همان برکه ها و مین گذاری ها، مومن و بی خبر از دست دادند، و هزارانشان معلول بازگشتند و هنوز با خس خس مرگ شب به روز می برند.
ذبیح الله بخشی، از گروه کسانی بود که وقتی انقلاب شد بر عهده دیدند تا از مردم حفاظت کنند، بی دانشی و بی برنامه ای. در غیاب ارتش متحد و مجهزی که در کوره انقلاب ذوب شد، در نبود پلیسی که جرات نداشت لباس بپوشد و در دوران نابسامانی اوضاع داخلی، بار اصلی حفظ امنیت و کمک به مردم فقیر در همان زمستان ۵۷ و جبهه های جنگ در یکی دو سال اول، بر دوش همین نیروهای ناشناخته داوطلب بود.
چند روزنامه ای که این هفته و هنگام مرگ از حاج بخشی یاد کردند، با وی از فعالیت های خیابانی اش در دهه هفتاد، بعد از جنگ همراه و آشنا شده اند و در زندگی نامه هائی که برایش نوشتند، کوشیدند که وی را چنان نشان دهند که نبود و یا بخشی از شخصیت وی را نادیده گذارند. این همان کاری است که درباره بسیاری از قهرمانان انقلاب و جنگ انجام داده اند و در ادامه سانسور و بازسازی عکس ها و اسناد سال های اول و حذف روحانیون و سیاسیون زمان است.
کیهان در گزارشی هنگام مرگ وی از قول یکی از سرداران سپاه نوشت "حاجی بخشی همواره با حضور در میادین جبهه و جنگ به رزمندگان روحیه می داد و همیشه از این حیث حضوری موثر در جبهه های جنگ داشت و بعد از جنگ تحمیلی نیز همواره در صحنه حاضر بوده و حضور فعال او بر هیچ کس پوشیده نبوده است. گفتنی است حاجی بخشی ابداع کننده شعار ماندگار و تاریخی «ماشاء الله حزب الله» است که در مقاطع تاریخی متعدد شور و حالی ویژه به جوانان غیور کشورمان بخشیده است."
در منابعی غیر موثق ذبیح الله بخشی [متولد سال ۱۳۱۲] کسی معرفی شده که در سن هفت سالگی پدر خود را در حمله متفقین به ایران از دست داده، در نهضت ملی کردن نفت از جمله سیاسیون هوادار آیت الله کاشانی بوده. روزنامه کیهان در تشریح بیگانه ستیزی او ده سال قبل نوشت که یک افسر انگلیسی را در سن هفت سالگی کشته. هیچ یک از این اطلاعات از زبان حاج بخشی بیان نشده. او حتی از به کار بردن "پدر شهید" درباره خود ابا داشت اما می گفت که داماد و دو سه تن از اعضای فامیلش با او به جبهه رفتند و برنگشتند.
آقا ذبیح و روشنفکران
در زمستان سال ۱۳۵۷ جمعی از هنرمندان و روشنفکران در انتهای یکی از فرعی های خیابان پاسداران مجمعی ساختند که آن جا کمک های مردمی جمع آوری می شد برای مستمندان. در یک برنامه جمعی، غذا – عموما آش – پخته می شد و در اتاقی لباس هائی که از خانه های مختلف همین هنرمندان و صاحب نامان بیرون آمده بود بسته بندی می شد، لباس کودکان جدا، لباس های مردانه جدا، کفش جدا. زنده یاد معصومه سیحون در فعالیتی نفسگیر، در آن روزها از بامدادان می آورد و می برد و یک ماشین بزرگ و یک راننده به نام آقا ذبیح با او در آمد و شد بود. از زبان آقاذبیح شنیدم که گفت عموئی دارد که در یک لباسشوئی کار می کند. لباس های اهدائی را می برد و صبح تمیز و اتو کرده می آورد.
شبیه به این ترکیب را داود رشیدی و همسرش احترام برومند، خواهران برومند، علی و زهرا حاتمی و گروهی دیگر از هنرمندان و همکارانشان هم داشتند، در آن برنامه کمک رسانی مردمی گاهی محمود بصیری [که بعد از بازی در فیلم خروس ساخته شاپور قریب معروف به محمود خروس شد] با کامیون کمک رسانی می کرد.
انقلاب که به سامان رسید، زمستان هم گذشت و بهار سال ۵۸ آمد خانم معصومه سیحون که به گفته خود گالری سیار برپا داشته بود قصد آن کرد تا بانوان بیت مراجع و اصولا پردگیان بیوت قم را با هنر مدرن آشنا کند. موفق چنان بود که هنوز برخی از تابلوهائی که توسط وی به بهای اندک، به آشنایانش در قم فروخته یا واگذار شد در خانه های بزرگان جمهوری اسلامی است و گاه هم خبر از فروش میلیونی آن ها می‌رسد در بازار ها و حراج ها.
در یکی از این رفت و آمدهای خانم سیحون به قم من نیز همراه بودم. وانت بزرگی بود با چند تابلو و تعدادی گلیم در عقب آن که آقا ذبیح گذاشت در اتومبیل، و راهی شدیم به قصد قم و کاشان . دیدار از سهراب سپهری – کاری که خانم سیحون در آن شرایط، هر هفته در وظیفه شناخته بود – هدف من از شرکت در این ماجراجوئی بود. آقا ذبیح خوش قامت و خوش خنده بود و مردمدار و موانع سر راه، راه بندان های معمول آن روزها توسط جوانان کمیته محلات و شهرها را ، هر جا با شوخی و خنده و خدا قوت رد می کرد.
بعد از توقفی در قم و بعد رسیدن به کاشان، چندان که وارد حیاط خانه ساده سهراب شدیم، او که به شدت تکیده بود به پیشواز آمد، از همیشه اش نازک تر. آقا ذبیح کمک کرد، کارتون ها و بسته هائی که سفارش داده بود به درون برود، خانم سیحون رفت تا چای به مسافران برساند. سهراب و آقاذبیح درگیر گفتگوئی شدند که کلمه به کلمه اش را به روزگار خود ثبت کردم.
آقا ذبیح وقتی دریافت، سهراب نقاش است تصور کرد همه تابلوهائی که پشت ماشین گذاشته بود از تهران به قم، کار او بود، پس شروع کرد به داوری و اظهار نظر درباره آن ها، مدتی طول کشید تا روشن شد که هر تابلوئی کار سهراب نیست. آن گاه بود که رفتند به اتاق و موفق شد چند نقاشی تمام و ناتمام سهراب را ببیند. انگار خیلی خوشش نیامد که گفت آقا چرا شمایل نمی کشی؟ سهراب گفت من خودم شمایلم، یکی باید مرا بکشد. آقا ذبیح گفت استعفرالله ...
و این نکته تا مدت ها نقل مجالس بود، گفته سهراب که به دنبالش هم برای اثبات اهلیت خود بخشی از صدای پای آب را خواند "من نمازم را وقتی می خوانم که اذانش را باد گفته باشد سر گلدسته سرو،من نمازم را پی تکبیر الاحرام علف می خوانم، پی قد قامت موج ..." آقاذبیح بدش نیامد.
یک هفته ای بعد از این دیدار باید با شکایت زهرا خانم یعقوبی به دادگستری تهران می رفتم. دو سه نفر همراهم بودند آقا ذبیح هم آمد.
ماجرا مربوط به عکسی بود از زهرا خانم و صادق قطب زاده، رییس وقت صدا و سیما در جریان سالگرد سی تیر، عکس را کاوه گلستان گرفته بود و ما روی جلد مجله تهران‌مصور گذاشته بودیم.
زهرا خانم در آن روزها شده بود چهره شهر، دویست، سیصد نفر پیرو داشت، خبرنگاران خارجی نرسیده سراغش را می گرفتند. از جمله مصاحبه‌گرانی که همراه کیت میلت فعال بین المللی حقوق زنان به ایران آمدند و نزدیک بود انقلابی ایجاد کنند بیش از هر کس زهرا خانم را می خواستند و سرانجام هم با وی مصاحبه ای کردند که خیلی تو ذوقشان خورد چون تصور نداشتند که وی بی سواد است و چیزی از آن که می گوید نمی داند. زهرا خانم از صبح با گروهی که گرد آمده بودند به تظاهرات جریان های سیاسی چپ و ملی و میانه رو حمله می کرد و به شوخی و خنده تاثیر گذار شده بود. به هر کس از فعالان سیاسی لقبی و نامی خنده دار داده بود.
شکایت او به دادگستری مصادف شد با تعطیل وسیع مطبوعات و از جمله تهران‌مصور، اما گردش شکایت در قوه قضاییه به هم ریخته طول کشید تا زمانی که موضوع شکایت منتفی شده بود. شرح ماجرای احضار به کلانتری نه را در شماره ۲۹ تهران مصور نوشتم [پانزده مرداد ۵۸]
«محل سابق فراماسون ها – یک حیاط خرابه ، یک دیوار ریخته ، پله های ویران و در آن افسرانی که از صافی گذشته اند و شرافت را بر پیشانی آنها می توان خواند ، اما غمگین ."او از غم بی رونقی می گوید و از غم بلاتکلیفی. در راهرو دو تابلو با خطی کج و معوج دیده می شود ، یکی خبر از وجود "کمیته" در طبقه ی بالا می دهد . یکی از "جلسات هفتگی قرائت قرآن و تعلیم نماز" .... در این پایین دو اتاق است ، چند افسر جوان ، یکی دو تا پاسبان ، همه در هم .به در و دیوار کاغذی چسبانده اند، با خودکار بر آن نوشته اند : افسر نگهبان ... دفتر... مراجعات و... تابلوی جلوی در حکایت از فقر می کرد، چرا که تمیز بود و بزرگ، " جمهوری اسلامی ایران . شهربانی کل. کلانتری ۹» و در گوشه ی آن آمده بود " هدیه ..." ، یعنی که تابلو را هم دیگران داده اند، بخشیده اند ...»
در این گزارش نوشته ام: فریاد زهرا خانم در راهرو پیچید که هی می گفت نمی تونم ، نمی تونم داد نزنم... افسر نگهبان در تلفن هم به من گفته بود لطفا چند دقیقه بیایید اینجا. این زن ما را دیوانه کرده است. پس وقتی دیدم کسی حریف زهرا خانم نیست خود برای خواباندن غائله، وارد راهرو شدم گوش نمی داد و هی فریاد می کشید همه بدانند این کمونیست ها ، این چریک ها ، این توده ای ها ، نمی خواهند ارتش داشته باشیم. کلانتری داشته باشیم...
زهرا خانم وقتی فهمید همان کسی که علیه اش شکایت کرده آمده است بریده مطالبی را که درباره اش در تهران مصور نوشته شده بود از کیسه خود بیرون آورد. دور آن خط کشیده بودند، خودش سواد ندارد. تکه بریده مجله درباره هنر انقلابی و پوسترهای کوبا و تکه ای از نمایشنامه ای درباره لمپن ها بود! برایش بریده بودند گفتم این مربوط به ایران نیست! گفت چه می دانم! باید ورقه ای را امضا می کردم که به اتهام هتک حیثیت تحت پیگردم و به دستور دادستان مبنی بر اعزام سردبیر تهران مصور به دادسرا .... حالا، سردبیر، که سرگیجه گرفته می زند به خیابان. باید به دادگستری بروم.
در گزارش تهران مصور آمده "زهرا خانم فریاد می زد من از ۸ کیلومتری آن طرف تر از سه راه آذری آمده ام ، نه خیال کنی بیکارم !... منتی بر سر من می گذارد . می پذیرم ! نمی دانم چرا دلم برای این زن هم می سوزد ، با آن دم پایی پلاستیکی ، با آن کلماتی که به او یاد داده اند و بی توجه از دهانش بیرون می ریزد : «مجاهدین ! این ها خط اصلی است . دوستی ، دوستی ... پوستی .... پوستی( ظاهرا یک ضرب المثل همدانی است . یعنی دوستان ، آدم را در پوست می کنند ! ) و این زهرا خانم بی نوای ماست که همچنان ادامه می دهد : « ... مگر نه اینکه در دوران شاه پدر سگ، شکنجه دیدند و در زندان شهید شدند، خب این هم یکی روش. چرا در مورد سعادتی این همه سر و صدا کردند. مارکس ... انگلس ... اینها را بگذار در کوزه آبش را بخور! چرا عکس مرا با اون [مقصود صادق قطب زاده است] چاپ کردین. بی آبروها ، شاید من یک شوهر بد دل داشتم!..."
ذبیح الله رفت جلو و با زهرا خانم صحبت کرد و جائی هم عصبانی شد، و سرانجام داستان جور دیگری ختم شد و وکیلی که معلوم شد توسط یکی از اعضای بلندپایه موتلفه اسلامی گرفته شده کمک کرد، یکی از معاونان شهرداری تهران هم آمده بود برای کمک به زهرا خانم، اما آن زن خودش از همه پیگیران متدین تر و سالم تر بود، نامه ای از لای پاکت نایلون در آورد و داد به دستم که دخترش نوشته بود به نظر می رسد دبیرستانی باشد. با خواندن آن نامه خطاب به خودم بغض گلویم را گرفت. پشت همان کاغذ جواب نوشتم. وقت بیرون آمدن از دادگستری نگران زهرا خانم بودم. آن هیولائی نبود که گروه های سیاسی می گفتند. خودش در دادگاه گفت همان سال هم در محل زندگیش جشن تولد شاه را در چهارم آبان چراغان کرده بود.
وقتی زهرا خانم به آقاذبیح گفت من شاه دوست بودم وقتی آقا [یعنی آیت الله خمینی] فتوا دادند، دیگر لامپ ها را شکستم و چادر به کمرم بستم تا الان. به گمانم آقا ذبیح این را می فهمید و با زهرا خانم همدلی می کرد. این راهی بود که خودش هم طی کرده بود.
پایان راه ها
زمانی که ما برای آخرین بار به دادگستری رفتیم و زهرا خانم را دیدم چیزی نمانده بود به حمله لشکر عراق به ایران. با جنگ زهرا خانم و آقا ذبیح هر دو از چشم ما ناپدید شدند، زهرا خانم دیگر به خیابان برنگشت اما آقا ذبیح با پایان جنگ، با یک رشته فشنگ به دور هیکل آمد. مفتخر و سربلند. دیگر آشنای اهل فرهنگ بود چرا که با گروهی از حزب اللهی ها به روزنامه ها حمله می کرد و در نماز جمعه از همان شعارها می داد که زهرا خانم هم داده بود.
آقا ذبیح که شده بود حاجی بخشی، همچنان اما ارادتش را به خانم سیحون حفظ کرده بود، این که شهره شهر بود، این که وانت مشهورش هر جا نزدیک می شد دانشجویان و روزنامه نگاران و وکلا و دیگران باید جمع می کردند و پی کار خود می رفتند، مانع از حفظ علقه قدیم نبود. یک بار در ختم زنده یاد سیاوش کسرائی در مسجد دیدم او و گروهش چقدر خشن عمل می کنند. و چه فحش ها بلد شده اند بار روشنفکران کنند، و بعد ها در فیلم های تلویزیونی.
آخرین بار، سال ۱۳۷۴ بود، هیچ نمی دانستم خانه حاجی چسبیده به دفتر مجله آدینه است، مار و پونه. دیده بودم گاه وانتی که بلندگو بالایش بود پارک شده در کوچه، اما گمان نداشتم تا روزی که خودش را دیدم. محاسن را سفید کرده بود. گفتم حاجی مشهور شده ای؟ گفت آقا خدا بیامرزدش اون رفیقتان را، چرا گفت خودم شمایلم ؟ بعد پرسید اسمش را برایم می نویسی؟ و توضیح داد خانم برایم نوشت اما گم کردم ... داشتم می نوشتم روی کاغد سهراب سپهری که پرسید چرا گفت خودم شمایلم... مگر هر کسی شمایل میشه هزار نکته داره این کار... گفتم راست میگی هر کسی شمایل نمی شه.
هفته بعدش دانستم که حاجی نه فقط از همسایگی با آدینه خبر داشت که غلام ذاکری، مدیر و فرج سرکوهی، سردبیر مجله را هم می شناخت و به ذاکری گفته بود ما با فلانی رفیق قدیمیم.
رفیق قدیم، با همه تصویر معوجی که رسانه های حزب الهی این روزها از وی تصویر کرده اند، علمدار ولایت بود با وانت بلندگو دارش به اجتماعات حمله می کرد، شعار می داد و قائل به تبعیت از ولی فقیه بود اما بعد از ماجرای کوی دانشگاه دیگر در تهران نیامد و رفت بر سر دامداری در کرج. همچنان که زهرا خانم هم دیگر دیده نشد.
آنان جای خود را به کسانی دادند که نه آن قدر ساده زیست و پاکباخته بودند نه بی اعتنا به فرصت ها، از همین رو گروهی شان به نمایندگی مجلس و استانداری رسیده اند و بخشی در نهادهای حکومتی دارای امکانات وسیع شده اند و البته چند تنی هم به حبس و تبعید تن داده اند. این جمع تازه اولین بار در تظاهرات علیه دولت اکبر هاشمی رفسنجانی خودنمائی کردند تا شش سال قبل که در قالب هواداری از محمود احمدی نژاد، همگام قدیمی شان متحد شدند. امروز بخش بزرگی شان از وی نیز بریده اند. اما شعارها و تکیه کلام هایشان یکی است: همان که زهرا خانم می گفت و حاجی بخشی: کی خسته است؟
درباره اش گفته اند
مسعود ده نمکی که در دورانی بالای وانت حاج بخشی هنگام حمله به دفتر روزنامه ها و یا تظاهرات علیه بدحجابی و با به عنوان "راه پیمائی خانواده شهدا" دیده می شد، در دی ماه سال ۱۳۸۷، در گزارشی به جهت بیماری حاج بخشی، برای اثبات حضور و اهمیت او از خبرنگار کریسشن ساینس مانیتور مایه گذاشت.
به نوشته کیهان کارگردان فیلم اخراجی ها می گوید: اسکات پیترسون در ملاقاتی که با من داشت گفت: ما آنجا یک مرکز فرهنگی راه انداخته ایم و مستندات جنگ شما را جمع آوری و ترجمه می کنیم. اولویت هم در این ماجرا با مستندهای روایت فتح است.
پیترسون معتقد بود جنگ ما چند نماد داشته است و او عکس این نمادها را در دفتر کار خود به دیوار زده بود. یکی عکس شهید آوینی به عنوان نماد تفکر و روح جنگ و دیگری عکس حاجی بخشی، همان عکس معروف که در سه راهی شهادت مشغول خاموش کردن ماشین مشتعل خود است، در حالی که دامادش هم در ماشین در حال سوختن است. پیترسون می گفت حاجی بخشی نماد روح شجاعت و حماسی جنگ است.
این گفته پیترسون که، هفته گذشته ده نمکی نکته های تازه ای از زبان وی بیان کرده هیچ منبع دیگری ندارد، اشاره نقل شده به عکسی است که توسط احسان رجبی- عکاس جنگی - گرفته شده. رجبی در مورد این عکس گفته است "حجم آتش خیلی زیاد بود و حاجی با بلندگو شعار می داد و می آمد و بچه ها از داخل سنگر ها جوابش را می دادند. سه راهی تبدیل به گورستان ماشین ها شده بود. ماشین آبرسانی، مهمات، آمبولانس و... را زده و لاشه ماشین ها این طرف و آن طرف افتاده بود. بچه ها گفتند اگر ماشین حاجی بیاید آن را هم می زنند. اتفاقاً همینطور هم شد و چند ثانیه بعد ماشین رسید و مورد اصابت قرار گرفت. غیر از حاجی که راننده بود سه مجروح هم در ماشین او بودند که یکی از آنها داماد حاجی بود. وقتی شهادت ها برای حاجی مسجل شد که افراد شهید شده اند و کاری از آنها ساخته نیست با روحیه ای بالا به سمت خط راه افتاد و فریاد زد: کی خسته است؟!"
--
تحریم فعال؛ راهبرد جنبش سبز در انتخابات
آیا برای آزادی موسوی و کروبی درخواست خودتان را ثبت کرده اید؟ اینجا
سبز مي مانيم، تا هميشه
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر